Allo’s en Duo’s
Geplaatst op januari 20, 2003 | Gearchiveerd onder Geen categorie | Comments Off on Allo’s en Duo’s
Twee kwesties heeft Hedenlands onder handen: kan gecondoleerd? en is het waarden & normen of normen & waarden? Maar eerst nog even het onderwerp van vorige week: de term allochtoon. Twee lezers, mevrouw Swart uit Groningen en de heer van Poppel uit Voorburg, attenderen erop dat ‘allochtoon’ al in de jaren zestig een gangbare term was voor vreemdelingen uit andere delen van het land, plaatselijk ook wel aangeduid als ‘import’. Meneer van Poppel wijst op een congres ‘Allochtonen in Brabant’ dat in 1960 in Eindhoven plaatsvond en mevrouw Swart, sociologe, deed in 1964 onderzoek naar ‘allochtonen’ in Hoogland, een dorp bij Amersfoort. Hilda Verwey Jonker was ook sociologe, dus het ligt voor de hand dat zij zo op het idee kwam.
Het moet ‘waarden en normen’ zijn en niet andersom, stelde Hedenlands hier enige weken geleden. De reacties zijn gemengd.
In kookboeken staat altijd ‘bestrooi het vlees met zout en peper’, maar aan tafel zeggen mensen meestal ‘daar staat peper en zout’, schrijft Ron Konijendijk. Volgens Ron is het hoe dan ook ‘peper-en-zout-stel’, nooit andersom, en zoals ook Pieter Heitlager schreef moet de haarkleur eveneens beslist ‘peper-en-zout’ zijn, nooit ‘zout-en-peper.’
Is dat misschien omdat in de keuken de functie het zwaarst weegt (zout is meestal belangrijker dan peper), terwijl aan tafel het statuselement overheerst (peper was ooit veel duurder dan zout)?
Hedenlands vermoed dat het ongeveer zo zit: klank bepaalt de volgorde van dit soort combinaties, tenzij de logica zich te zeer verzet. Mensen die ‘normen en waarden’ zeggen vinden dus of dat het klankvoordeel groter is dan het logische bezwaar of ze zijn zich niet bewust van het logische bezwaar en kiezen vanzelf voor de prettigste klank. (Of ze zijn van mening dat ‘normen en waarden’ de logische volgorde is, zoals Pieter Heitlager, omdat waarden volgens hem voortkomen uit normen. Dit klopt niet, maar er is in elk geval over nagedacht. Op Duitse scholen heet het vak ook ‘Werte und Normen’, al zeggen Duitsers het soms ook andersom.)
Dat klank de doorslag geeft als er geen logica in het spel is, kun je zien aan duo-namen, merkt Ron Konijendijk op, die door iedereen altijd op dezelfde manier naast elkaar worden geplaatst. Hennie en René, Wijnand en Jan, Ton en Herman, Sander en Erwin, Millie en Maarten, Gea en Hein, zo noemen Ron en Anita ze, en zo noemt iedereen in hun omgeving ze.
Dat sommige mensen normen en waarden lekkerder vinden dan waarden en normen is volgens Harry W. Arp vanwege de ‘Norm van de Dominantie van de Korte O.’ ‘Horten en Stoten, Bos en Hei, Los en Vast, Potten en Pannen, Hot en Her, Kop en Schotel, Op en Af, Op en Neer, Zon en Zee, Mollen en Kruizen, Hollen of Stilstaan, Bommen en Granaten, Bont en Blauw, Kort en Klein, Zotten en Dwazen, Orde en Regelmaat, Ondersteboven, Gepokt en Gemazeld….ik daag u uit deze reeks in omgekeerde volgorde te plaatsen. U merkt direct hoe “bergop” dat gaat.’ De korte-O-dominantie is volgens Harry zelfs sterker dan de logica, kijk maar naar een vaste uitdrukking als ‘donder en bliksem’. Die niet logisch is, aangezien de bliksem altijd eerder komt dan de donder, omdat licht nu eenmaal sneller reist dan geluid.
De regel zou dus moeten luiden dat zo’n duosamenstelling wordt bepaald door de dominante korte O, zo niet dan prevaleert de logica, zo niet dan is de orale ergonomie doorslaggevend.
Fijn, daar zijn we ook weer uit.
Voor de gecondoleerd-discussie blijft een beetje weinig ruimte over, dus die schuiven we door naar de volgende keer. Blijf schrijven.